
蛇根草属(学名: Ophiorrhiza Linn.),是双子叶植物纲、茜草科多年生草本,匍匐或近直立,很少亚灌木状。叶对生,具等叶性或多少具不等叶性。聚伞花序顶生,通常螺状,或具螺状分枝。蒴果僧帽状或倒心状,种子多数,小而有角。生于密林下的沟谷边,喜潮湿或浅水淤泥,常成片生长。约200种,分布于亚洲的热带和亚热带以及大洋洲的新几内亚和太平洋的一些岛屿上,1种分布于澳大利亚的昆士兰。
蛇根草属形态特征
多年生草本,匍匐或近直立,很少亚灌木状。叶对生,具等叶性或多少具不等叶性;叶片纸质,全缘;托叶生叶柄间,宿存或早落,不分裂至2深裂,托叶腋中常有腺体状粘液毛(colleters)。聚伞花序顶生,通常螺状,或具螺状分枝,有时疏散少花或紧密团集;小苞片有或无,结果时宿存或脱落。花通常二型,为花柱异长花,或有时一型,为花柱同长花;花萼通常小,萼管陀螺状或倒圆锥状,侧扁,有5或10条直棱,萼檐5裂,偶有6裂,裂片通常三角形,比萼管短,有时狭披针形或线形,比萼管长或长很多;花冠小而近管状,或大而高脚碟状至漏斗状,冠管常狭长,冠檐5裂,偶有6裂,裂片背面常有直棱或直翅,近顶部有或无附属体。雄蕊5或偶有6,长柱花的雄蕊着生在冠管的中部以下,短柱花的雄蕊常着生在喉部,花药长圆形至线形,内藏或伸出;花粉球形,3孔沟;花盘肉质,2裂,裂口与子房隔膜垂直;子房2室,每室有多数胚珠,着生在一肉质、盾状、自子房隔膜基部上升的胎座上,长柱花的花柱常伸至喉部或管口之上,柱头2裂,裂片常粗厚,短柱花的花柱常伸至冠管近中部,柱头裂片较柔薄。蒴果僧帽状或倒心状,侧扁,顶部附有宿存的花盘和萼裂片,成熟时室背开裂为2果瓣;种子多数,小而有角。
蛇根草属产地分布
蛇根草属约200种,广布于亚洲的热带和亚热带以及大洋洲的新几内亚和太平洋的一些岛屿上,1种分布于澳大利亚的昆士兰。中国已知72种,产于长江流域及其以南各省区,以云南和广西种类最多。
蛇根草属生长习性
蛇根草属植物通常生于密林下的沟谷边,喜潮湿或浅水淤泥,常成片生长。由于该属植物对生境有严格的要求,常常是森林破坏后第一批被消灭的植物,所以在次生林和人工林中没有或几乎没有该属植物。
蛇根草属经济用途
该属植物种类虽不少,但经济用途方面的记载却很少,只有蛇根草 O. mungos Linn.、日本蛇根草 O. japonica Bl. 和短小蛇根草 O. pumila Champ. 等几个种有民间入药的记载,且其可靠性尚待证实。至于本属植物的化学成分,见于报道的只有蛇根草和日本蛇根草,前者含喜树碱(camptothecine)、10一甲氧基喜树碱(10-methoxycamp-tothecine)(sitosterol )和麦角甾醇 (ergosterol);后者含有哈尔满(Harman=caribine, loturine)、无羁萜(friedeline) 和β-谷甾醇 (β-sitosterol)。
蛇根草属本属物种
有翅蛇根草Ophiorrhiza alata W. G. Craib延翅蛇根草Ophiorrhiza alatiflora Lo 延翅蛇根草(原变种)Ophiorrhiza alatiflora var. alatiflora 毛脉蛇根草(变种)Ophiorrhiza alatiflora var. trichoneura Lo 金黄蛇根草(原变型)Ophiorrhiza aureolina H. S. Lo form. Aureolina 琼崖蛇根草(变型)Ophiorrhiza aureolina H. S. Lo form. qiongyaensis Lo金黄蛇根草Ophiorrhiza aureolina Lo滇南蛇根草Ophiorrhiza austroyunnanensis Lo短齿蛇根草Ophiorrhiza brevidentata Lo灰叶蛇根草Ophiorrhiza cana Lo广州蛇根草Ophiorrhiza cantonensis Hance肉茎蛇根草Ophiorrhiza carnosicaulis Lo中华蛇根草Ophiorrhiza chinensis Lo中华蛇根草(原变型)Ophiorrhiza chinensis H. S. Lo form. chinensis 峨眉蛇根草(变型)Ophiorrhiza chinensis H. S. Lo form. emeiensis Lo秦氏蛇根草Ophiorrhiza chingii Lo心叶蛇根草Ophiorrhiza cordata W. L. Sha厚叶蛇根草Ophiorrhiza crassifolia Lo密脉蛇根草Ophiorrhiza densa Lo独龙蛇根草Ophiorrhiza dulongensis Lo剑齿蛇根草Ophiorrhiza ensiformis Lo方鼎蛇根草Ophiorrhiza fangdingii Lo簇花蛇根草Ophiorrhiza fasciculata D. Don大桥蛇根草Ophiorrhiza filibracteolata Lo纤弱蛇根草Ophiorrhiza gracilis Kurz大苞蛇根草Ophiorrhiza grandibracteolata F. C. How ex Lo海南蛇根草Ophiorrhiza hainanensis Y. Q. Tseng瘤果蛇根草Ophiorrhiza hayatana Ohwi尖叶蛇根草Ophiorrhiza hispida Hook.f.版纳蛇根草Ophiorrhiza hispidula Wall. ex G. Don宽昭蛇根草Ophiorrhiza howii Lo溪畔蛇根草Ophiorrhiza humilis Y. Q. Tseng湖南蛇根草Ophiorrhiza hunanica Lo日本蛇根草Ophiorrhiza japonica Bl.广西蛇根草Ophiorrhiza kwangsiensis Merr. ex Li平滑蛇根草Ophiorrhiza laevifolia Lo老山蛇根草Ophiorrhiza laoshanica Lo两广蛇根草Ophiorrhiza liangkwangensis Lo木茎蛇根草Ophiorrhiza lignosa Merr.小花蛇根草Ophiorrhiza liukiuensis Hayata长角蛇根草Ophiorrhiza longicornis Lo长梗蛇根草Ophiorrhiza longipes Lo龙州蛇根草Ophiorrhiza longzhouensis Lo绿春蛇根草Ophiorrhiza luchunensis Lo黄褐蛇根草Ophiorrhiza lurida Hook.f.大花蛇根草Ophiorrhiza macrantha Lo大齿蛇根草Ophiorrhiza macrodonta Lo长萼蛇根草Ophiorrhiza medogensis H. Li东南蛇根草Ophiorrhiza mitchelloides (Masam.) Lo腺木叶蛇根草Ophiorrhiza mycetiifolia Lo南丹蛇根草Ophiorrhiza nandanica Lo那坡蛇根草Ophiorrhiza napoensis Lo变黑蛇根草Ophiorrhiza nigricans Lo垂花蛇根草Ophiorrhiza nutans C. B. Clarke ex Hook.f.黄花蛇根草Ophiorrhiza ochroleuca Hook.f.对生蛇根草Ophiorrhiza oppositiflora Hook.f.圆锥蛇根草Ophiorrhiza paniculiformis Lo少花蛇根草Ophiorrhiza pauciflora Hook.f.法斗蛇根草Ophiorrhiza petrophila Lo屏边蛇根草Ophiorrhiza pingbienensis Lo短小蛇根草Ophiorrhiza pumila Champ. ex Benth.紫脉蛇根草Ophiorrhiza purpurascens Lo苍梧蛇根草Ophiorrhiza purpureonervis Lo毛果蛇根草Ophiorrhiza rarior Lo大叶蛇根草Ophiorrhiza repandicalyx Lo红脉蛇根草Ophiorrhiza rhodoneura Lo美丽蛇根草Ophiorrhiza rosea Hook.f.红毛蛇根草Ophiorrhiza rufipilis Lo红腺蛇根草Ophiorrhiza rufopunctata Lo匍地蛇根草Ophiorrhiza rugosa Wall.柳叶蛇根草Ophiorrhiza salicifolia Lo四川蛇根草Ophiorrhiza sichuanensis Lo变红蛇根草Ophiorrhiza subrubescens Drake高原蛇根草Ophiorrhiza succirubra King ex Hook.f.阴地蛇根草Ophiorrhiza umbricola W. W. Sm.大果蛇根草Ophiorrhiza wallichii Hook.f.文山蛇根草Ophiorrhiza wenshanensis Lo吴氏蛇根草Ophiorrhiza wui Lo